Ultralopers, trailrunners, marathonlopers maar ook voetballers en wielrenners gebruiken vaak pijnstillers tijdens het sporten. Het lijkt erop dat het gebruik van medicijnen, al dan niet preventief, gemeengoed is geworden. Sportarts Els van den Eede legde eerder dit jaar in Sportmassage Magazine uit waarom dat geen goede ontwikkeling is.
Ten eerste. “Baat het niet, dan schaadt het niet” gaat hier niet op. ‘Dat het baat, is niet bewezen’, weet Van den Eede. ‘Dat het schaadt, is dat wel.’ De sportarts, verbonden aan de Sint Maartenskliniek in Nijmegen en Boxmeer, raadt het gebruik van pijnstillers bij inspanning volledig af. Als er dan toch iets geslikt moet worden, bijvoorbeeld bij hoofdpijn, is paracetamol het minst schadelijke middel. ‘Het is nog niet bewezen dat het gebruik van pijnstillers de sportprestaties bevordert. Aan de top geldt: wie het diepst gaat, kan de wedstrijd winnen. Daarom nemen veel sporters iets in; zo denken ze dieper te kunnen gaan.’
Ingeburgerd
Middelen als ibuprofen en naproxen zijn inmiddels even ingeburgerd als dat ze krachtig zijn. Ze worden vaak preventief gebruikt, hoewel er geen onderzoek is gedaan naar die preventieve werking. Volgens Van den Eede slikt minimaal 25 procent van de marathonlopers en meer dan 50 procent van de wielrenners preventieve pijnstillers. ‘De pijn achteraf is niet minder. Je loopt een groot risico op maag- en darmklachten. Bij marathonlopers lekken er tijdens het lopen wat eiwitten uit je darmen. Wie daar pijnstillers bij gebruikt, krijgt daar zeer waarschijnlijk problemen mee, zeker de lopers die toch al gevoelig zijn voor darmproblemen. Ook het risico op hart- en nierproblemen is aanwezig. Bij duursporten kan de combinatie tussen ontstekingsremmers en uitdroging zelfs dodelijk zijn’
Herstel
‘Dat preventieve slikken moet stoppen’, stelt de sportarts. ‘Pijnstillers vertragen het herstel van de meeste weefsels zoals spieren, pezen en botten. We hebben het hier over medicijnen; die moet je gebruiken als je ze echt nodig hebt. Niet als je denkt dat je misschien ergens pijn zou kunnen krijgen. Je kunt het altijd achteraf nog nemen, als je daadwerkelijk pijn hebt. Pijnstillers zijn geen snoepjes.’ In het wielrennen wordt het middel Tramadol op dit moment veel gebruikt. ‘In de bijsluiter staat dat je er beter niet mee kunt autorijden. Het lijkt me dat heel hard fietsen dan ook niet verstandig is. Artsen in het wielrennen geven aan dat de vele ongelukken van de laatste tijd voor een deel aan Tramadol te wijten zijn.’
Verschil
De sportmasseur moet volgens Van den Eede uitdragen dat sporters geen pijnstillers moeten gebruiken bij inspanning. Er is een verschil tussen een hardloper die hoofdpijn heeft en een paracetamol neemt om vervolgens een stukje te gaan lopen, en een marathonloper die voor de start en op 25 kilometer preventief ibuprofen slikt. ‘Sporters die dit wel willen doen, kunnen het beste eerst contact opnemen met hun huisarts. Die kan hen niet alleen vertellen welk middel het minst kwaad kan, maar ook in welke dosering het veilig genomen kan worden. Want over de dosering van deze middelen is weinig bekend onder sporters; ze nemen maar wat.’ Wat hij verder moet weten, is dat de pijngrens wellicht wat hoger ligt als hij iemand masseert die pijnstillers heeft gebruikt. ‘Het kan niet echt kwaad. Maar de sportmasseur krijgt een dusdanig grote preventieve rol, dat hij het hier zeker met zijn cliënten over moet hebben.’
Afvalstoffen
Een marathon lopen zonder voldoende getraind te hebben, met een pak pijnstillers bij de hand, kan volgens Van den Eede levensgevaarlijk zijn. ‘Je lichaam werkt al zo hard om alle afvalstoffen van de inspanning weg te werken. Het kan de verwerking van die pijnstillers er niet bij hebben.’ Vanaf een uur zware inspanning neemt het risico van pijnstillergebruik flink toe. ‘Dat begint al bij de Zevenheuvelenloop of een halve marathon.’ Een onschuldig lijkend middel als ibuprofen legt een deel van de ontstekingsreactie stil, maar wat veel sporters niet in de gaten hebben, is dat daarmee ook het herstel stilstaat. Daarom mogen pijnstillers niet langer dan een week gebruikt worden.
Dopinglijst
Ten tweede. Pijnstillers staan niet op de dopinglijst en dat zal volgens Van den Eede ook niet snel gebeuren, om twee redenen. ‘Het is niet bewezen prestatiebevorderend om pijnstillers te gebruiken. De stofjes zijn makkelijk terug te vinden, maar het maakt de controles duurder voor iets relatief onschuldigs. En je straft sporters die slechts iets ingenomen hebben tegen een normale hoofdpijn.’
Reacties van drie marathonloopsters na een kleine discussie op Facebook:
‘Ik nam preventief paracetamol op kilometer 28 van de marathon. Ik heb geen pijn gehad, maar ik weet niet of ik dat zonder paracetamol wel gehad zou hebben.’
‘Ik heb drie dagen voor de marathon dagelijks 4000 mg paracetamol en 2400 mg ibuprofen genomen (verdeeld over drie momenten per dag) om een spiegel te hebben tegen pijn. Op de dag van marathon zelf nam ik ‘s ochtends weer 1000 mg paracetamol en 800 mg ibuprofen en onderweg heb ik 1 mg codeine-tabletten moeten nemen... Dit deed ik in overleg met een arts en ik ben na de marathon direct gestopt met pijnstillers slikken.’
‘Paracetamol: twee tabletten van 500 mg. Dat doe ik al jaar en dag bij km 25 van de 42. Bij ultra's later nog eens 250 mg. Maar ik slik daar dan weer geen caffeïne of preparaten naast. En mocht de arts zeggen dat je hiermee signalen uitschakelt: da's het hele punt! Een gebroken enkel zou ik er weer doorheen voelen maar de spanning in nek van de stress van de wedstrijd ben ik wel lekker kwijt.’
Een paar cijfers
60 procent van de deelnemers aan een Ironman in Brazilië neemt vooraf pijnstillers. 86 procent van de Italiaanse voetballers gebruikte NSAID's tijdens het seizoen van 2003-2004. Bij de marathon van Bonn nam meer dan 50 procent van de deelnemers vooraf 1 of meerdere pijnstillers. Bron: J Sports Med 2009 en 2006
Waarom pijnstillers niet op de dopinglijst thuishoren
‘Het antidopingbeleid is niet gericht op het voorkomen van onverstandig medicijngebruik, maar om te voorkomen dat medicijnen worden aangewend om de sportprestaties te verbeteren. Die grens is soms moeilijk te trekken, maar vanuit dit startpunt ligt het niet voor de hand om pijnstillers op de dopinglijst te zetten’, zegt Herman Ram, directeur van de Dopingautoriteit. ‘Voor het publiek ligt het gebruik van pijnstillers waarschijnlijk in het verlengde van doping, maar voor ons gaat het om iets heel anders, zolang het niet om een prestatieverbetering gaat.’
Dat de grens tussen prestatieverbetering en andere doelen soms moeilijk te trekken is, blijkt bijvoorbeeld uit de controle op alcoholgebruik in snelheidssporten; een autocoureur gaat niet beter rijden met een borrel achter zijn kiezen, maar uit veiligheid moet er toch op worden gecontroleerd.
Er zijn grensgevallen, zoals het middel codeïne (niet op de lijst), dat een pijnstillende werking heeft. Ram: ‘Het is soms verwerkt in pijnstillers. Het stofje geeft soms afbraakstoffen van morfine in het lichaam, en morfine staat wél op de dopinglijst, waardoor je toch positief kunt testen na het gebruik van een pijnstiller.’ Wij kunnen dan wel nagaan dat het van (toegestane) codeïne komt, maar de sporter heeft dan al de schrik van zijn leven.
Wat hem betreft, verdwijnen morfine en een aantal andere medicijnen van de dopinglijst. ‘Op die manier hebben we minder bijvangst van sporters die gewone medicijnen gebruiken. In ongeveer de helft van onze zaken wordt ontkend dat het om doelbewust dopinggebruik gaat. Twee jaar is een zware straf voor iemand die alleen maar slordig is geweest met medicijngebruik. We hebben dat probleem al met (vooral) astmamedicatie en ontstekingsremmers; bij pijnstillers zou dit probleem heel groot zijn. We willen juist graag van het verbod op dit soort middelen af, zodat we ons meer op de ‘harde’ doping kunnen richten.’